Amfiprion plamisty, błazenek plamisty, błazenek okoniowy (Amphiprion ocellaris) – atrakcyjnie ubarwiona ryba morska z rodziny garbikowatych (Pomacentridae), zaliczana do błazenków. Często hodowana w akwariach morskich. Błazenki mają jasnopomarańczowe ciało z trzema białymi pasami, z których środkowy ma trójkątny kształt. Te białe pasy mają delikatne czarne obrzeżenie; podobne ale szersze obrzeżenie na płetwach. Maksymalna długość ok. 9–11 cm (samiec jest mniejszy od samicy).
Amfipriony są znane z tego, że żyją w symbiozie z ukwiałami. Ukwiały, które są groźne dla praktycznie wszystkich innych ryb (ich czułki zaopatrzone są w parzydełka, które przy dotknięciu wypuszczają setki mikroskopijnych harpuników z jadem porażającym ofiarę), nie czynią krzywdy błazenkom. Rybki te bezkarnie pływają wśród czułków ukwiała, a nawet wpływają (w razie dużego zagrożenia) do jego jamy chłonąco-trawiącej. Do końca na pewno nie wiadomo, dlaczego tak się dzieje, ale najpopularniejsza teoria mówi, że ciało błazenka jest pokryte specjalnym śluzem, który naśladuje składem wydzielinę ukwiała (każdy ukwiał wytwarza specyficzną dla siebie substancję, którą pokryte są jego czułki – po to, aby nie atakowały się nawzajem). Ryba nie od razu jest odporna na ataki ukwiała, najpierw musi wytworzyć śluz identyczny ze śluzem danego osobnika. Nie jest też odporna na porażenie przez inny ukwiał, nawet z tego samego gatunku, więc całe swe życie spędza z jednym gospodarzem, rzadko oddalając się od niego na odległość metra. Jeśli rozdzieli się rybę i ukwiał, to po jakimś czasie błazenek przestaje być odporny na jad i musi od początku nabyć tę zdolność.
Błazenki żyją pojedynczo, parami albo w grupach. W przypadku życia w grupie wspomnieć zależy o wewnętrznej hierarchii takiej zbiorowości: na czele stoi samica, wszystkie inne ryby to samce. Samce mogą zmieniać płeć i dzieje się tak w przypadku, gdy zginie samica (wtedy samiec, który do tej pory był partnerem samicy, sam staje się samicą, a inny samiec staje się jego partnerem).
Tarło ma miejsce co 27 dni (jest związane z pełnią księżyca). Para pływa wokół siebie, ryby oczyszczają dno przy podstawie ukwiała, gdzie samica składa do 10 000 (25 000) ziaren ikry, którą opiekuje się samiec (wachluje ją płetwami, napędzając natlenioną wodę, usuwa śmieci i martwe ziarna ikry). By znaleźć dobre miejsce na złożenie ikry, ryby mogą nawet nieco przesunąć ukwiał. Narybek lęgnie się po tygodniu.
Błazenki odżywiają się głównie planktonem, a także resztkami posiłków ukwiała. Czasem też obgryzają martwe czułki ukwiała.
Jakie korzyści z tego współżycia mają błazenki, a jakie ukwiały?
- Błazenki: Błazenki żyjące wśród parzących czułków ukwiała są chronione przed drapieżnikami. Żaden z nich nie odważy się wpłynąć między czułki, bo skończy się to dla niego śmiercią. Błazenki są słabymi pływakami i bez ochrony ukwiała szybko giną w paszczach drapieżców. Dlatego też błazenki nigdy nie oddalają się dalej niż na 1 m od swego gospodarza, w razie zagrożenia muszą mieć możliwość powrotu i ukrycia się wśród czułków. Pływanie i ocieranie się o ciało ukwiała jest rodzajem stymulacji dotykowej, która pobudza błazenka do wydzielania większej ilości ochronnego śluzu. Potwierdzają to doświadczenia z użyciem sztucznego ukwiała. Błazenki, które przebywały w jego pobliżu, po przeniesieniu do żywego gospodarza potrzebowały mniej czasu na zaaklimatyzowanie się. Błazenki mogą odżywiać się resztkami pokarmu ukwiała. Zdarza się, że wpływają do jego jamy chłonąco-trawiacej i tam zjadają niestrawione resztki jakiś większych ofiar. Istnieją przypuszczenia, że błazenki mogą uzyskiwać jakieś związki odżywcze z ciała ukwiała. Zdarza się bowiem, że błazenki odgryzają końcówki czułków – może to być wprawdzie chęć pomocy w usuwaniu porażonych martwicą tkanek ukwiała, ale w ten sposób mogą też osiągać pewne korzyści. Mogą pozyskiwać jakieś niezbędne im składniki. Istnieje również hipoteza mówiąca, że parzydełka z odgryzionych części ciała ukwiała mogą stymulować procesy trawienne błazenka.
- Ukwiały: Błazenki odstraszają drapieżniki żywiące się ukwiałami, tj. ryby ustnikowate (Chaetodontidae). Ukwiały współżyjące z błazenkami mają duże tarcze okołogębowe, nie mogą więc wciągać czułków i zamykać się jak inne ukwiały. Ich ochroną przed tymi drapieżnikami są błazenki, które przeganiają potencjalnych agresorów. W akwariach, gdzie nie ma drapieżników ukwiały te równie dobrze rozwijają się bez błazenków. Obecność małych i „bezbronnych” błazenków może zwabiać nieostrożne ryby – drapieżniki, które stają się ofiarami zabójczych czułków ukwiała. Ukwiały mogą korzystać z resztek pożywienia rybki oraz planktonu wprowadzanego do jego wnętrza przez prądy wodne wywoływane ruchem błazenków. Błazenki, poruszając się wśród czułków, powodują ruchy wody, pomagające w usuwaniu zbędnych produktów przemiany materii ukwiała i sprzyjające szybszej wymianie gazowej. Rybki dostarczają ukwiałom silnie skoncentrowanych związków biogennych, będących produktami ich metabolizmu. Biogeny są niezbędne do wzrostu zooksantelli – symbiotycznych glonów występujących w ciele ukwiałów. Dlatego też w obecności błazenków ukwiały szybciej przyrastają, np. u Entacmaea pojawiają się bulwiaste zakończenia czułków, co może świadczyć o właściwym poziomie biogenów. Błazenki utrzymują czułki ukwiała w czystości, wyjadając nagromadzone wśród nich cząstki pokarmowe. Błazenki poprzez „ocieranie się” o czułki ukwiała utrzymują je w dobrej kondycji.
SYSTEMATYKA
| DOMENA | EUKARIOTY |
| KRÓLESTWA | ZWIERZĘTA |
| TYP | STUNOWCE |
| PODTYP | KRĘGOWCE |
| GROMADA | PROMIENIOPŁETWE |
| RZĄD | OKONIOKSZTAŁTNE |
| PODRZĄD | WARGACZOWCE |
| RODZINA | GARBIKOWATE |
| RODZAJ | AMPHIPRION |
